Migration-Refugees

Ένα από τα σημαντικότερα θέματα συζήτησης στη σύγχρονη κοινωνία είναι το ζήτημα της μετανάστευσης.  Άλλοι το θεωρούν υγιές κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο επιτρέπει τον εμπλουτισμό μέσω της αλλαγής, ενώ για άλλους αποτελεί την πρόφαση για αντιπαραθέσεις με ρατσιστικά υπονοούμενα και άλλες ακραίες στάσεις. 

  Το κύμα των ανθρώπων που τους ξεριζώνει από τις πατρίδες τους ο πόλεμος και η ανάγκη δεν έχει τελειωμό. Οι μαθητές κλήθηκαν να ερευνήσουν σχετικά με το μεταναστευτικό πρόβλημα στην Ευρώπη, να εμπλακούν και οι ίδιοι μέσα από διάφορες δραστηριότητες και δράσεις και να απαντήσουν στα παρακάτω ερωτήματα.
Το μεταναστευτικό πρόβλημα   

[…]       Ο μετανάστης είναι πρόκληση για την γνησιότητα της ιερατικής, χριστιανικής, και ανθρώπινης αυτοσυνειδησίας μου και τούτο γιατί εγώ πέρα από κάθε άλλον γνωρίζω ότι το μέτρο της ανθρώπινης αξίας είναι η Ενανθρώπιση του Θεού.  Γιατί περισσότερο από κάθε άλλον οφείλω να θυμάμαι ότι αυτός ο μετανάστης μπορεί να είναι ένας από αυτούς που θα έλθει από ανατολών και δυσμών και θα ανακληθεί στην Βασιλεία του Θεού και εγώ ως υιός της Βασιλείας να μείνω απ έξω. Ο λόγος και η πράξη του Χριστού δεν αφήνουν περιθώρια για την όποια διαπραγμάτευση αυτής της αλήθειας. Δεν μπορούμε να διαπραγματευθούμε αυτήν την αλήθεια στο όνομα κανενός εθνικισμού, η οποιουδήποτε άλλου “-ισμού”. 

Ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος είναι κατ’ εικόνα Θεού δημιουργημένος. Δεν είναι ένα ωραίο ζώο για το οποίο διεκδικούμε λίγο περισσότερο σανό, αλλά ένα πρόσωπο που έχει κληθεί να υπερβεί την θνητότητα του και να γίνει μέτοχος της Θείας ζωής. Το όραμα της Εκκλησίας είναι “μία ποίμνη, Εις ποιμήν”. Και σε αυτή την ποίμνη χωράνε όλοι ακόμη και οι μετανάστες. Είναι μια κοινωνία όπου  όλοι αλληλοπεριχωρούνται εν αγάπη, όπου ο άλλος είναι η χαρά μου και όχι η κόλασή του.

3. Ποιος είναι ο μετανάστης

Θα ερωτήσει κάποιος. Για ποιόν μετανάστη μιλάμε; Για τον κάθε μετανάστη, και τον καλό και τον κακό. Για τον άνθρωπο και όπως διαμορφώθηκε μέσα στις συνθήκες της ζωής που έζησε. Ο καθένας είναι πρώτα άνθρωπος, μέτοχος της κοινής των ανθρώπων φύσεως. Ο καθένας είναι ένα πρόσωπο μοναδικό και ανεπανάληπτο. Ο κάθε άνθρωπος για τον Θεό είναι μοναδικός. Ελάτε λοιπόν τώρα να δούμε τον συγκεκριμένο άνθρωπο και να τον αντιμετωπίσουμε. Να τον γνωρίσουμε πρώτα. Να βρούμε τον τρόπο να επικοινωνήσουμε μαζί του. Να αντιμετωπίσουμε τα πρώτα άμεσα προβλήματα του. Να του εξηγήσουμε τους όρους και τις συνθήκες της κοινής ζωής όλων μας. Να σταθούμε και να τον κάνουμε να σταθεί και αυτός με ευθύνη απέναντι στην ζωή του, απέναντι στη ζωή μας απέναντι και στην παραβατικότητα του. […].Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης (2013). Το μεταναστευτικό πρόβλημα. Πηγή

Οι μαθητές ξεκίνησαν με μία αναδρομή στο παρελθόν εξετάζοντας ταυτόχρονα τη μετανάστευση σε συνδυασμό με τη θρησκεία.



Σήμερα η Ε.Ε. έχει δεσμευτεί για τη δημιουργία ενός Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, που θα βασίζεται στην πλήρη και απόλυτη εφαρμογή της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, θεματοφύλακας της οποίας είναι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ. Ωστόσο, άλλο πράγμα είναι οι νόμοι και άλλο η εφαρμογή τους σε ένα σύμπλεγμα 28 κρατών-μελών της Ε.Ε., η καθεμία εκ των οποίων έχει επίσης εθνική νομοθεσία. Γενικά διατηρείται η κυρίαρχη λογική του «Δουβλίνο ΙΙ»: ο ενδιαφερόμενος μπορεί να ζητήσει άσυλο μόνο στην πρώτη «χώρα εισόδου» στην Ε.Ε., η οποία είναι επιφορτισμένη με το καθήκον να εξετάσει και να ερευνήσει την αίτηση του κάθε αιτούντα ασύλου. Όμως χώρες όπως η Ελλάδα διαμαρτύρονται πως λόγω της γεωπολιτικής τους θέσης, είναι αυτές που κατακλύζονται από χιλιάδες αίτησης χορήγησης ασύλου. Η Κομισιόν ενθαρρύνει τις κυβερνήσεις των κρατών της Ε.Ε. να επεκτείνουν τις επιθεωρήσεις ανα την Μεσόγειο, από τη Κύπρο μέχρι την Ισπανία, προκειμένου να αποφευχθούν τραγωδίες όπως η πρόσφατη στη Λαμπεντούζα.

 

  1η Δραστηριότητα

Δείτε το Video που ακολουθεί και προσπαθήστε να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:

Πόσο πολύ επηρεάζει την Ευρώπη το μεταναστευτικό πρόβλημα σήμερα; Πώς είναι η κατάσταση στη Μεσόγειο σε σχέση με άλλα σημεία εισόδου στην ΕΕ;
 Πώς αντιδρά η Ε.Ε. στο μεταναστευτικό πρόβλημα;

 Πώς αποκτούν άσυλο οι μετανάστες εντός της Ε.Ε.;

The European Refugee Crisis and Syria Explained

Where Young Syrian Refugees Sleep

Προσομοίωση Λειτουργίας Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 

με θέμα τη μετανάστευση

 Οι ασκήσεις και τα παίγνια προσομοίωσης είναι ίσως ο αποδοτικότερος τρόπος εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και μια σημαντική μέθοδος ανάλυσης και έρευνας συγκεκριμένων καταστάσεων στα γνωστικά παιδία των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών (http://www.innovation.edu.gr/).Οι προσομοιώσεις απαιτούν υψηλού επιπέδου κριτική σκέψη εφόσον οι μαθητές δεν συλλέγουν απλά υλικό αλλά συνθέτουν, αναλύουν με στόχο να επιλύσουν ένα πρόβλημα. 

    Ο σχεδιασμός κάθε παιγνίου προσομοίωσης απαιτεί την «κατασκευή» ενός «κόσμου», μιας τεχνητής πραγματικότητας, η οποία για να υπάρξει απαιτεί την δημιουργία και διάθεση στους συμμετέχοντες των κατάλληλων μέσων (χάρτες, υλικά παιγνίου, υποστήριξη με συστήματα πληροφορικής, συνεργάτες κλπ). Ταυτόχρονα απαιτεί και σαφής «οδηγίες» («κανόνες παιγνίου») χωρίς τους οποίους το παίγνιο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί (http://www.imm.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=453&Itemid=100).

     Περιγραφή Διδακτικής Παρέμβασης

     Ένας από τους βασικούς στόχους ενός ελληνικού σχολείου με ευρωπαϊκό χαρακτήρα και οικουμενικό προσανατολισμό είναι η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και συνείδησης των μαθητών του παράλληλα με τη σφυρηλάτηση της εθνικής τους ταυτότητας. Σημαντική προϋπόθεση για να υλοποιηθεί αυτός ο στόχος είναι η επαφή και η γνωριμία των νέων με τα θεσμοθετημένα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που προασπίζουν τη δημοκρατία και το μέλλον της. 
   Η προσομοίωση της συνεδρίασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είχε ως στόχο να γνωρίσουν οι μαθητές τη λειτουργία του και τη διαδικασία λήψης των αποφάσεών του, να αισθανθούν Ευρωπαίοι πολίτες και να κατανοήσουν πως οι αποφάσεις που λαμβάνονται στην Ευρωβουλή τους αφορούν. Επίσης,στόχος ήταν να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές για διάφορα θέματα, να προβληματιστούν και να συνεργαστούν σε ομάδες ως ενεργοί πολίτες σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον. Tο πιο σημαντικό ήταν να καταλάβουν οι μαθητές ότι η κοινή συνισταμένη πρέπει να είναι η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών και πως οι αποφάσεις είναι αναγκαίο να λαμβάνονται μέσα από το διάλογο και τη συναίνεση. Η διαδικασία της συγκεκριμένης προσομοίωσης εντάχθηκε ως δράση του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Β΄ Λυκείου στο οποίο διδάσκεται ο δικανικός λόγος του Λυσία «Υπέρ Μαντιθέου». Οι μαθητές έχοντας ήδη εξοικειωθεί με το «χώρο της Βουλής της Αρχαίας Αθήνας», ήρθαν μέσω αυτής της διδακτικής παρέμβασης σε επαφή και με έναν «αντίστοιχο θεσμό» της Ευρωπαϊκής Ένωσης και παράλληλα, αξιοποίησαν ερευνητικά το διαδίκτυο και ένα πρόγραμμα δημιουργίας βίντεο για τη σύνθεση οπτικοακουστικού υλικού που περιλαμβάνει τις δύο φάσεις διεξαγωγής της προσομοίωσης (προετοιμασία και υλοποίησή της).

Μεθοδολογία-Δραστηριότητες-Αποτελέσματα

     Η προσομοίωση πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις: σε αυτήν της προετοιμασίας της στην οποία έγινε ενημέρωση από τον εκπαιδευτικό προς τους μαθητές για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τη λειτουργία του και σε αυτήν της υλοποίησής της. Ειδικότερα, αφορούσε στη συγκρότηση τεσσάρων επιτροπών στις οποίες είχαν κατανεμηθεί σε μαθητές από τη Β΄ Λυκείου που αντιστοιχούσαν σε τέσσερα από τα κόμματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, Κόμμα Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών, Ευρωπαϊκο Σοσιαλιστικό Κόμμα, Ευρωπαϊκή Ενωτική Αριστερά), ενώ ένας μαθητής ανέλαβε το ρόλο του προέδρου του και μια μαθήτρια της γραμματείας του.  
    Κάθε μία από αυτές τις επιτροπές αρχικά πρότεινε ένα νομοσχέδιο προς ψήφιση  στο πλαίσιο της συζήτησης για το «Προσφυγικό ζήτημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση» και στη συνέχεια δέχτηκε τις αντίστοιχες τροπολογίες σε επιμέρους άρθρα του από τις υπόλοιπες επιτροπές. Στόχος ήταν μέσα από έναν γόνιμο και εποικοδομητικό διάλογο να προκύψουν, κατόπιν ψηφοφορίας, τέσσερα νομοσχέδια που θα δίνουν λύση στο υπό συζήτηση θέμα.
  Στο τέλος, στη συνεδρίαση αυτή του «Ευρωκοινοβουλίου» τα παιδιά κατέληξαν σε μία κοινή συμφωνία για τη λύση του προσφυγικού με 4 προτάσεις, μέσα σε ένα κλίμα θετικό και γόνιμο που ικανοποίησε όλους. Ως παραδοτέο υλικό οι μαθητές δημιούργησαν ένα βίντεο με υλικό από τις δύο φάσεις της προσομοίωσης.

    Οι μαθητές ως νομικοί-δημοσιογράφοι-πολιτικοί επιστήμονες διερεύνησαν τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που απασχολούν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η καλλιέργεια του αισθήματος δικαίου (θανατική ποινή, αυτοδικία, απόδοση δικαίου, βία, ανθρώπινα δικαιώματα, θρησκευτικός φανατισμός, οικονομική εξαθλίωση, προσφυγικό ζήτημα αποδείχθηκε τόσο επίκαιρη καθώς διανύουμε μία περίοδο οικονομικής και ηθικής κρίσης σε εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο με εξάρσεις θρησκευτικών φανατισμών, πολιτικές ακρότητες, κρούσματα βίας και μετανεστευτικές κρίσεις. Επιπλέον η μη απονομή δικαίου έχει ευρύτερες επιπτώσεις σε όλο το γίγνεσθαι του ανθρώπου από την ιδιωτική σφαίρα έως την κοινή- δημόσια με επεκτάσεις και στη συμπεριφορά του στο περιβάλλον (καταπάτηση κάθε είδους δικαιώματος, αλόγιστη χρήση πόρων, εξοντωτική εκμετάλλευση).

Ποιες είναι οι βασικές αρχές που μπορούν να γίνουν αποδεκτές ακόμη και από εκπροσώπους διαφορετικών θρησκειών

Καθημερινή της Κυριακής 10-10-2004
Του Αρχιεπισκόπου ΑΛBΑΝΙΑΣ κ. Αναστασίου*

---

1. Κατ' αρχήν δεν νομίζω ότι υπάρχει μία άποψη. Σήμερα εξακολουθούν να επιβιώνουν 19 θρησκείες, οι οποίες υποδιαιρούνται σε 240 κλάδους¹. Συγχρόνως, στους κόλπους τους υπάρχουν αντιθέσεις μεταξύ των προσκολλημένων κατά γράμμα στην παράδοση και των αναζητούντων νέα ανοίγματα στον σύγχρονο κόσμο.

Οι διάφορες θρησκείες, όπου επικράτησαν, έχουν εν πολλοίς επηρεάσει συνολικά τον ανθρώπινο βίο. Και είναι επόμενο να σχετίζονται, άμεσα ή έμμεσα, με όλες τις πλευρές των διαφόρων αξιών, των λογικών, των αισθητικών, των ηθικών, και βεβαίως των μεταφυσικών². Διότι τα θρησκεύματα δεν κινούνται ως ανεξάρτητες οντότητες. Bρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση με πολλούς άλλους παράγοντες: εθνικούς, πολιτικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς. Επηρεάζουν και επηρεάζονται.

Κάθε ανεπτυγμένο θρήσκευμα έχει α) έναν υπερβατικό προσανατολισμό, που κατευθύνει προς μια απόλυτη αλήθεια, προς έναν υπέρτατο σκοπό, και β) ένα σύστημα δογματικών, αξιωματικών θέσεων ερμηνείας του κόσμου. Αυτά προσδιορίζουν τις λογικές και μεταφυσικές αξίες, τις οποίες το θρήσκευμα υποστηρίζει.

Όπως είναι προφανές, η σύγκλιση απόψεων, στις περιοχές της απόλυτης αλήθειας και του υπερβατικού προσανατολισμού που καθορίζουν, είναι πολύ δύσκολη. Οι θρησκείες μάλιστα που επηρεάζουν συνολικά πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού της γης (Χριστιανισμός και Ισλάμ), καθώς και ο προγενέστερός τους Ιουδαϊσμός, είναι θρησκείες που στηρίζονται σε θεία αποκάλυψη. Οι θεμελιώδεις αξίες περί του αληθούς, του αγαθού, του αγίου που τις διέπουν, θεωρούνται δεδομένες «άνωθεν». Οι φιλοσοφικές αναλύσεις και οι νομοθετικές ρυθμίσεις ακολουθούν.

Το άλλο θρησκευτικό ρεύμα, που πηγάζει από την ινδική και την κινεζική αναζήτηση του υπερβατικού, εκ πρώτης όψεως δεν είναι εξαρτημένο από μια άπαξ διά παντός άνωθεν αποκάλυψη. Αναπτύχθηκαν εν τούτοις διάφορες σχολές, με συγκεκριμένες θεωρίες για την απόλυτη αλήθεια. [...]

Στη σύγχρονη αναζήτηση για την επίτευξη κάποιας συγκλίσεως των θρησκειών στο θέμα των πανανθρωπίνων αξιών, η έμφαση δίνεται κυρίως στις «ηθικές αξίες». Δεν πρέπει όμως να παραθεωρείται ότι οι λογικές, οι αισθητικές, οι ηθικές, οι μεταφυσικές αξίες συμπλέκονται και αλληλοεπηρεάζονται, όπως τα διάφορα συστήματα του οργανισμού: νευρικό, μυϊκό, κυκλοφορικό.

2. Από τα τέλη του 19ου αιώνος έγιναν προσπάθειες για μια καλύτερη αλληλογνωριμία και προσέγγιση ανθρώπων διαφόρων θρησκευμάτων, με διεθνή διαθρησκειακά συνέδρια και οργανισμούς. Προσπάθειες όμως για μονιμότερες δομές δεν τελεσφόρησαν. Η προσέγγιση κινήθηκε σε πιο βατό έδαφος, όταν καθορίσθηκαν συγκεκριμένα ζητήματα και στόχοι, με αναφορά σε σύγχρονα θέματα που αντιμετωπίζει όλη η ανθρωπότητα. Π.χ. η «Παγκόσμια Συνέλευση για τη Θρησκεία και την Ειρήνη» (World Conference oReligioand Peace) βρήκε μεγαλύτερη ανταπόκριση σε πολλές χώρες και συνεχίζει τη δράση και τις παρεμβάσεις της. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 σημειώθηκε επιτάχυνση διαθρησκειακών συνεδρίων, με την ελπίδα ότι αυτό θα βοηθούσε στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τη στήριξη της ειρήνης. Η αναζήτηση για κοινώς αποδεκτές πανανθρώπινες αξίες πολύτροπα επιταχύνεται.

Στην εποχή μας, όλο και περισσότερο συνειδητοποιείται η ιστορική πρόκληση και ευθύνη των θρησκευτικών κοινοτήτων έναντι της ενιαίας ανθρωπότητος. Διανοούμενοι που ανήκουν σε διάφορα θρησκεύματα, έστω και αν ορμώνται από διαφορετικές προϋποθέσεις, καταβάλλουν προσπάθειες ώστε να συμφωνήσουν σε ορισμένες βασικές θέσεις.

[...] Εν τούτοις, πρέπει να αποφευχθούν οι απλουστεύσεις. Προ καιρού, ένας γνωστός μου καθηγητής πανεπιστημίου μού τηλεφώνησε για να με παρακινήσει να πάρουμε μια πρωτοβουλία για την ειρήνη. Η πρότασή του ήταν να συγκεντρωθούν ηγέτες και διανοούμενοι των μεγάλων θρησκευμάτων και να αποφασίσουμε να διαγράψουμε από τα ιερά μας κείμενα ό,τι αντιστρατεύεται στην ειρήνη και ενισχύει τον πόλεμο. Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο. Διότι οι ιερές γραφές των διαφόρων θρησκευμάτων έχουν για τους οπαδούς τους αδιαπραγμάτευτο κύρος και δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση όπως τα συντάγματα των κρατών. Ούτε μπορεί να υπάρξει κάποιο όργανο, ένα είδος θρησκευτικού ΟHΕ, που θα τολμούσε να επιχειρήσει κάτι τέτοιο. Ο μόνος τρόπος ενισχύσεως της ειρηνικής προσπάθειας σε παγκόσμιο πεδίο είναι η καλλιέργεια ηπίου κλίματος μεταξύ των εκπροσώπων των θρησκευμάτων, η τόνωση του ειρηνικού πυρήνα του θρησκευτικού συναισθήματος.

3. Στην αναζήτηση και αποσαφήνιση των πανανθρωπίνων αξιών συμβάλλουν ασφαλώς η αντικειμενική επιστημονική έρευνα και ο διαθρησκειακός διάλογος. Απαιτείται όμως πολλή υπομονή, διότι ο δρόμος είναι δύσκολος και ολισθηρός. Ο πρώτος ενθουσιασμός, τα τελευταία χρόνια, υπεχώρησε μπροστά σε σοβαρές επιφυλάξεις και απογοητεύσεις. Πολλοί φοβούνται το ενδεχόμενο του συγκρητισμού και τη σταδιακή αλλοίωση της πίστεώς τους, καθώς και νέους εσωτερικούς διχασμούς. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να επιδιώκεται με διάκριση η προσέγγιση και η ειρηνική συνύπαρξη χωρίς να θυσιάζεται η ιδιοπροσωπία ομάδων και λαών. [...]

B. Bασικές αξίες στις οποίες μπορεί να υπάρξει διαθρησκειακή συμφωνία

1. Στη δεκαετία του 1990 εντάθηκε η διαθρησκειακή προσπάθεια για τη συγκρότηση ενός ηθικού κώδικα με παγκόσμια εμβέλεια. Γνωστότερες είναι δύο προτάσεις που προωθήθηκαν στη διεθνή κοινότητα: η πρώτη εμφανίσθηκε ως πρόταση του Κοινοβουλίου των Θρησκειών του Κόσμου (Parliament of the World΄s Religions), που συνήλθε στο Σικάγο το 1993, με πρωταγωνιστή τον Γερμανό καθηγητή της Τυβίγγης Hans Κüng. Η δεύτερη πρόταση διαμορφώθηκε από τον Leonard Swidler του Πανεπιστημίου Τemple της Φιλαδελφείας των HΠΑ. Η τελευταία συζητήθηκε σε σειρά συνεδρίων, κυρίως όμως στο Διαδίκτυο με συντονιστή το Center for Global Εthics.

Η πρόταση του Κοινοβουλίου, γνωστή ως «Διακήρυξη προς μία Παγκόσμια Hθική» (DeclaratioΤoward a Global Εthic), καθορίζει ως αρχές μιας παγκόσμιας ηθικής: (α) Οτι δεν υπάρχει παγκόσμια τάξη χωρίς μια νέα παγκόσμια ηθική. (β) Θεμελιώδης αξίωση (demand) είναι, κάθε ανθρώπινο ον να αντιμετωπίζεται ανθρωπίνως. (γ) Τέσσερις βασικές υποχρεώσεις για ένα πολιτισμό: Μη βίας και σεβασμού ζωής. Αλληλεγγύης και δίκαιης οικονομικής τάξεως. Ανοχής και φιλαλήθειας. Ισων δικαιωμάτων και συντροφικότητος μεταξύ ανδρών και γυναικών. (δ) Ανάγκη ανανεώσεως της συνειδήσεως. Ολες σχεδόν αυτές οι δέσμες κανόνων έχουν αναφορά και στηρίζονται σε αρχαίους ηθικούς κώδικες των μεγάλων θρησκειών.

Η «Οικουμενική Διακήρυξη μιας Παγκόσμιας Hθικής» (Universal Declaratioof a Global Εthic) του L. Swidler, με άλλη διατύπωση και άλλες εμφάσεις τονίζει την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, τον σεβασμό προς όλα τα όντα, έμβια και μη, την οικουμενική αγάπη, την ανεξιθρησκεία και την ανάγκη διαθρησκειακού διαλόγου³.

Πολλοί, κυρίως Ασιάτες, επισημαίνουν ότι οι ανωτέρω απόπειρες, γραμμένες από λευκούς, ευκατάστατους, ρωμαιοκαθολικούς, προερχομένους από κυρίαρχους πολιτισμούς, είναι πολύ «Δυτικές» - περισσότερο βεβαίως η δεύτερη Διακήρυξη.

2. Από τις αναζητήσεις των τελευταίων δεκαετιών μπορούμε να επισημάνουμε συνοπτικά ως κοινώς αποδεκτές από τις θρησκείες τις ακόλουθες αρχές και αξίες:

(α) Κοινή καταγωγή όλων των ανθρώπων. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες βεβαιώνουν ότι ο Θεός εδημιούργησε το πρώτο ανθρώπινο ζεύγος. Είναι γνωστοί οι στίχοι-κλειδιά της Αγίας Γραφής: «Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον· κατ΄ εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν, άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς» (Γεν. 1:27, πρβλ. 1:26, 5:1). Οπως και η φράση του Αποστόλου Παύλου: «Εποίησέ τε εξ ενός αίματος παν έθνος ανθρώπων ο Θεός» (Πραξ. 17:26). [...]

(β) Θεμελιώδης αρχή σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες θρησκείες είναι ο Χρυσός Κανόνας. Στο κλασικό ινδουιστικό βιβλίο Μαχαμπαράτα διαβάζουμε: «Αυτή είναι η σύνοψη του χρέους: Μην κάνεις ποτέ στους άλλους κάτι το οποίο θα σου προξενούσε πόνο αν γινόταν σε σένα». Οταν ο Κομφούκιος ρωτήθηκε: «Yπάρχει μια λέξη η οποία να χρησιμεύει ως κανόνας πρακτικός για όλη τη ζωή;», απάντησε: «Δεν είναι αυτή η λέξη η αμοιβαιότητα; Λοιπόν, μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θα ήθελες να κάνουν σε σένα». [...]
Στην ιουδαϊκή σκέψη επαναλαμβάνεται συχνά η αρχή «ο μισείς, μηδενί ποιήσης» (Τωβίτ 4:15) ή με τα λόγια του μεγάλου ραββί Χιλέλ (1ος αι. π.Χ. - 1ος αι. μ.Χ.): «Μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θα ήθελες να κάνουν αυτοί σε σένα». Στο κήρυγμα του Ιησού Χριστού διατυπώνεται δυναμικά ο κανόνας με θετικό τρόπο: «Καθώς θέλετε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, και υμείς ποιείτε αυτοίς ομοίως» (Λουκ. 6:31, πρβλ. Ματθ. 7:12). Ο ισλαμικός κόσμος υιοθέτησε αυτή την ιδέα (περιορίζοντάς την συχνά στην ούμα, τη μουσουλμανική κοινότητα). Στα αποφθέγματα που αποδόθηκαν αργότερα στον Μωάμεθ, συναντούμε και το εξής: «Κανείς από σας δεν είναι πιστός εφόσον δεν επιθυμεί για τον αδελφό του αυτό το οποίο επιθυμεί για τον εαυτό του».
Για να μην δημιουργούνται όμως αποσπασματικές εξιδανικευμένες εικόνες, πρέπει να πούμε ότι στα διάφορα ιερά κείμενα των θρησκειών υπάρχουν και φράσεις που οδηγούν σε διαφορετικές κατευθύνσεις.

(γ) Σεβασμός στη ζωή. Ολες οι θρησκείες απαγορεύουν τον φόνο. Ινδικές θρησκευτικές σχολές συνιστούν σεβασμό σε κάθε μορφή ζωής και την αποφυγή θανατώσεως των ζώων. Στις περί φόνου εντολές μπορεί να θεωρηθεί ότι λανθάνει και η απαγόρευση κάθε μορφής βασανισμού. Επίσης, η τρομοκρατία και η βία στις οικογενειακές, στις επαγγελματικές και στις διεθνείς σχέσεις. Το θέμα, πάντως, του πολέμου -αμυντικού ή επιθετικού- παραμένει πολύπλοκο και διατυπώνονται θέσεις εκ διαμέτρου αντίθετες.

(δ) Η δικαιοσύνη και η εντιμότητα αναγνωρίζονται ως θεμελιώδεις αρετές σε πολλές θρησκείες (π.χ. στον Κομφουκιανισμό η δικαιοσύνη είναι μία από τις τέσσερις σημαντικότερες· ο Μένκιος μάλιστα την ανύψωσε στο υψηλότερο επίπεδο των ηθικών αξιών). Και στις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες η δικαιοσύνη θεωρείται βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων του Θεού. Στην έννοιά της συνυπάρχουν οι έννοιες της εντιμότητος, της θεοσεβείας, ακόμη και της αγιότητος. Διότι αυτή φέρει τον άνθρωπο πλησιέστερα στον Θεό⁴. Η γενική αρχή αποσαφηνίζεται ακόμα ειδικότερα στις προστακτικές «ου κλέψεις», μην εκμεταλλεύεσαι, μη δωροδοκείς, μη στηρίζεις τη διαφθορά, μην εξαπατάς⁵. [...]

(ε) Σε όλες τις θρησκείες υπάρχουν εντολές ή απλές οδηγίες για τη συμπεριφορά των φύλων μεταξύ τους, που καθορίζουν τον σεβασμό στις γενετήσιες σχέσεις. Εδώ, όμως, οι παραλλαγές είναι πολύ περισσότερες. Bασική πάντως παραμένει η εντολή «μην ασελγήσεις», μην εκτραπείς σε γενετήσια ανηθικότητα. Κατά βάσιν, οι εκπρόσωποι των διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων συμφωνούν ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να υποτιμά τους άλλους στις γενετήσιες σχέσεις, να τους οδηγεί ή να τους κρατεί σε σεξουαλική εξάρτηση. Η έξαρση της εκμεταλλεύσεως νεαρών γυναικών και παιδιών, που παρατηρείται στις ημέρες μας, καταδικάζεται ομόφωνα.

(στ) Τα περισσότερα θρησκεύματα αναφέρονται στην ειρήνη, ως ευχή, ως χρέος, ως σκοπό. Ως προσπάθεια χαλιναγωγήσεως της επιθετικότητος του ανθρώπου· ως τρόπο για την αρμονική συμβίωση μιας κοινωνίας βάσει συγκεκριμένων κανόνων συμπεριφοράς· και ως εσωτερική ειρήνη, με την κατασίγαση των παθών, του φόβου, της αγωνίας. [...]

Στις μονοθεϊστικές θρησκείες, η ειρήνη αφ΄ ενός μεν θεωρείται δώρο Θεού και καρπός της εμπιστοσύνης σ΄ Αυτόν, αφ΄ ετέρου έχει κοινωνικές και ιστορικές διαστάσεις. Για την επικράτησή της απαιτούνται και οι προσπάθειες του ανθρώπου. Επιδίωξή μας πρέπει να είναι μια πολυδιάστατη ειρήνη: με τον Θεό, με τον εαυτό μας, με τους άλλους, με την κτίση ολόκληρη.

(ζ) Στο πρόβλημα της φτώχειας υπάρχει μεγαλύτερη απόκλιση ως προς τις ερμηνείες και τη λύση. Πρωτοποριακές θρησκευτικές προσωπικότητες προτρέπουν στην ευσπλαχνία και την καλοσύνη (Κομφούκιος, Λάο Τσε, Zωροάστρης, Bούδας). Και όλες οι θρησκείες, λίγο ή περισσότερο, ζητούν να ανακουφίσουν τη φτώχεια, τονίζοντας την ευσπλαχνία.

Θρησκευτικά συστήματα που ξεκίνησαν από την ινδική χερσόνησο υιοθέτησαν την άποψη ότι οι συνθήκες ζωής είναι συσσώρευση του «κάρμα», των καλών ή κακών έργων των προτέρων μορφών ζωής, των μεταβιώσεων («σαμσάρα»). Η διέξοδος από την κατάσταση αυτή είναι δυνατή σε μια επόμενη φάση υπάρξεως. Η καλοσύνη προς τους ενδεείς επαινείται και εξασφαλίζει θετικό «κάρμα». Ο Bουδισμός, υιοθετώντας τις περί «κάρμα» και «σαμσάρα» αρχές, πρότεινε ως ουσιαστική λύση, ως ιδανικό του τέλειου ανθρώπου, του βουδιστή μοναχού, την απόλυτη φτώχεια. Συγχρόνως έλαβε πρόνοια για τη συντήρηση των μοναχών, προβάλλοντας ως βασική αρετή των λαϊκών την ευσπλαχνία (τη «μέτα») προς όσους βρίσκονται σε ένδεια ή άλλη ανάγκη και καταδικάζοντας την πλεονεξία και τη χλιδή. [...]

Ο κατ΄ εξοχήν πάντως υπερασπιστής των φτωχών αναδείχθηκε ο Ιησούς Χριστός με τη ζωή και τη διδασκαλία Του. Yπογράμμισε την αξιοπρέπεια του φτωχού, την αξία του ενώπιον του Θεού, στηλίτευσε την ασπλαχνία των πλουσίων, ύμνησε τη δικαιοσύνη, αποκάλυψε την αγάπη και επέμεινε σ΄ αυτή.

(η) Ως κορύφωμα της προσφοράς στην κλίμακα των αξιών θεωρείται η αγάπη. Ο Χριστιανισμός με τρόπο μοναδικό τόνισε τις πανανθρώπινες διαστάσεις της αγάπης. Αποσαφήνισε με το δυνατότερο φως την πολυεδρική έννοια και σημασία της. Την επεξέτεινε πέρα από κάθε όριο, φυλετικό, θρησκευτικό, κοινωνικό (Επί του όρους ομιλία, παραβολή Καλού Σαμαρείτη, Yμνο της αγάπης στην Α΄ Κορινθ.). Την κατέστησε δύναμη οικουμενική, που αγκαλιάζει και μεταμορφώνει τα πάντα. Την ταύτισε με την υπέρτατη πραγματικότητα, με τον Θεό. «Ο Θεός αγάπη εστι, και ο μένων εν τη αγάπη εν τω Θεώ μένει και ο Θεός εν αυτώ» (Α΄ Ιω. 4:16). Ενέπνευσε με μοναδικό τρόπο τη βίωση και την άσκησή της.

Στις ημέρες μας, παρατηρείται η τάση να ερμηνεύονται υπό το φως της αγάπης και άλλες θεμελιακές αρχές που κατά καιρούς έχουν υποστηρίξει άλλες θρησκείες (όπως λ.χ. η βουδιστική «μέτα»). [...]

3. Ανεξάρτητα από τις διαθρησκειακές πρωτοβουλίες, τις πανανθρώπινες ηθικές αξίες έχουν προωθήσει οι Διακηρύξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟHΕ. Ασφαλώς και αυτές δέχθηκαν πολλές επιρροές από θρησκευτικές ιδέες. Παρά τις αντιρρήσεις που κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί για επί μέρους παραγράφους των εν λόγω Διακηρύξεων από εκπροσώπους κυρίως ασιατικών θρησκειών, αλλά ακόμη και ορισμένων χριστιανικών Εκκλησιών, τα κείμενα αυτά συγκεντρώνουν όλο και περισσότερο τη συγκατάθεση των οπαδών διαφόρων θρησκειών. Επίσης συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας ηθικής ορολογίας με δεσπόζοντα χαρακτηριστικά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ελευθερία, την ανεξιθρησκία, την ειρήνη.

Κατά κανόνα, οι εκπρόσωποι των διαφόρων θρησκειών συμφωνούν με το πρώτο άρθρο της «Οικουμενικής Διακηρύξεως των δικαιωμάτων του ανθρώπου» (Universal Declaratioof HumaRights) του Οργανισμού Hνωμένων Εθνών (η οποία υιοθετήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1948), ότι δηλαδή «όλοι οι άνθρωποι γεννώνται ελεύθεροι και ίσοι σε αξιοπρέπεια και δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογικό και συνείδηση και οφείλουν να ενεργούν προς αλλήλους με πνεύμα αδελφοσύνης».

Τον Δεκέμβριο του 1989, η Ουνέσκο (UΝΕSCΟ) οργάνωσε στη Μπανγκόκ ένα Συνέδριο με θέμα «Η θέση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις θρησκευτικές και πολιτιστικές παραδόσεις του κόσμου». Αναπτύχθηκαν οι απόψεις των μεγάλων θρησκευτικών ρευμάτων σκέψεως (Ινδουισμού, Bουδισμού, Ιουδαϊσμού, Ορθοδοξίας, Pωμαιοκαθολικισμού, Προτεσταντισμού, Σιντοϊσμού και Ισλάμ). [...]

Ενα άλλο συνέδριο, το «Παγκόσμιο Συνέδριο για τα ανθρώπινα δικαιώματα», πραγματοποιήθηκε το 1993 στη Bιέννη. Θυμούμαι ότι από την πρώτη συνδιάσκεψη, στην οποία μετείχα ως εισηγητής, καταλήξαμε σε αρκετά κοινά συμπεράσματα: Πρώτον, ότι το πρόβλημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί πλέον σοβαρό θέμα για όλες σχεδόν τις θρησκείες του κόσμου, άσχετα με το ποια έννοια και ερμηνεία δίνουν σ΄ αυτά. Δεύτερον, ότι η αναγνώριση της ιερότητος του ανθρωπίνου όντος και ο σεβασμός της αξιοπρέπειάς του βοηθούν στη συνεργασία των θρησκευτικών κοινοτήτων με τις διεθνείς οργανώσεις που ασχολούνται με το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και τρίτον, ότι η Οικουμενική Διακήρυξη και οι άλλες συναφείς προσπάθειες των Hνωμένων Εθνών αποτελούν σημαντική εξέλιξη στην αναγνώριση της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. [...]

Παράλληλα, όμως, με αυτές τις κοινές τοποθετήσεις, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν αρκετοί εκπρόσωποι των μη θεϊστικών θρησκειών, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι προϋποθέσεις, πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η Οικουμενική Διακήρυξη του 1948, είναι ξένες προς τις παραδόσεις τους ή και ακόμη απαράδεκτες από αυτές. [...]

4. Τέλος, πρέπει να υπογραμμισθεί ότι η συμβολή των θρησκειών δεν περιορίζεται στα κοινά σημεία και στις κοινές αξίες, τις οποίες λίγο-πολύ στηρίζουν, αλλά και σε ορισμένες βασικές ιδιοτυπίες που παρουσιάζουν σε ξεχωριστά σημεία που τονίζουν. Επιπλέον, κατά την αναζήτηση των πανανθρωπίνων αξιών, οι θρησκείες επισημαίνουν το υπαρκτικό βάθος που έχει η ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Επιμένουν ότι η λύση του προβλήματος του κακού δεν περιορίζεται στη βελτίωση μιας κοινωνικής επιφάνειας, αλλά ότι θα πρέπει να αντιμετωπισθεί το βαθύτερο στρώμα του, ο αβυσσαλέος ανθρώπινος εγωισμός. Και προσφέρουν έμπνευση και δύναμη για την υπέρβασή του.

Στα αδιέξοδα στα οποία μάς οδηγεί ο τεχνικός πολιτισμός, καλλιεργώντας την αυτάρκεια, την υπερηφάνεια και την απληστία, υπενθυμίζουν ότι το μέσον για την πνευματική ισορροπία του ανθρώπου δεν είναι η υποταγή της φύσεως στις επιθυμίες του ατόμου, αλλά η υποταγή της ατομικής επιθυμίας, η απάρνηση, η άσκηση, η κάθαρση του εγώ, η αναζήτηση και η βίωση του αγίου.

...

Κλείνοντας, θα ήθελα να υπογραμμίσω αυτό που σημείωσα στην αρχή: Οτι, εκτός των αξιών που αναφέρονται στην ηθική, η συνεισφορά των θρησκειών είναι σημαντική και για τις δέσμες των αξιών που σχετίζονται με την αλήθεια, που νοηματοδοτεί τη ζωή, και το κάλλος, που χαρίζει σ΄ αυτή λάμψη και χάρη. Κάθε δε θρησκεία έχει συμβάλει με τον δικό της τρόπο στην αναζήτηση της αλήθειας και την ανάδειξη διαφόρων πλευρών της αξίας του κάλλους.

Η ειρηνική επικοινωνία, ο διαθρησκειακός διάλογος και κυρίως ο «διάλογος ζωής» μεταξύ ανθρώπων διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων μπορούν να βοηθήσουν στη μεταφύτευση νέων ιδεών και αρχών από τον ένα πολιτισμό στον άλλον και στην ανάπτυξη σπόρων που κοιμούνται στο έδαφός τους. Δεν πρέπει δε να παραθεωρείται ότι οι θρησκείες, καθώς βιώνονται από ζωντανούς ανθρώπους, είναι ζώντα, οργανικά σύνολα, αναπτυσσόμενα και εξελισσόμενα. Εχουν τη δική τους εσωτερική δυναμική - θα έλεγα, εντελέχεια. Δέχονται επιδράσεις και απορροφούν νέες ιδέες, οι οποίες φθάνουν στα περιβάλλοντά τους. Προσαρμόζονται με δικό τους τρόπο στις καινούργιες προκλήσεις για να συμβάλουν στην περαιτέρω κοινή πορεία της ανθρωπότητος.

Σημειώσεις

1. Οι σημαντικότερες σε αριθμό οπαδών είναι ο Χριστιανισμός (περίπου 33,1%) και το Ισλαμ (σχεδόν 20%). Ακολουθούν ο Ινδουισμός (περίπου 13%), ο Bουδισμός (6%), ο Ταοϊσμός και ο λαϊκός Κομφουκιανισμός (περίπου 4%). Διάφορα νέα σχετικώς θρησκεύματα, τα παλαιά φυλετικά θρησκεύματα της Αφρικής (ανά 2% η κάθε μία δέσμη). Και σε χαμηλότερα του 0,5% ποσοστά κινούνται ο Ιουδαϊσμός, ο Σικκισμός, ο Μπαχαϊσμός, ο Τζαϊνισμός, ο Σιντοϊσμός. Οι θρησκειολογικές στατιστικές για πολλούς λόγους είναι κατ΄ εξοχήν σχετικές και μόνο ενδεικτικώς λαμβάνονται υπ΄ όψιν. Συγχρόνως, ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων του πλανήτη, και μάλιστα των τεχνολογικά ανεπτυγμένων κοινωνιών, δεν ανήκουν σε καμιά θρησκεία (15,2% υπολογίζονται οι Αγνωστικιστές και 3,5% οι δεδηλωμένοι Αθεοι). D. Barrett, «World ChristiaΕncyclopedia». Α Comparative Survey of Churches and Religions ithe ΜoderWorld, Οxford University Press, Οxford - Νew York 2001.

2. Σχετικά με τον προσδιορισμό και τη διαίρεση των αξιών, υπενθυμίζω ακροθιγώς ότι διατυπώθηκαν διάφορες θεωρίες. Η γνωστότερη στηρίζεται στη φιλοσοφία του Καντίου και διακρίνει τις αξίες σε λογικές, αισθητικές και ηθικές. Σε αυτές προστίθενται από ορισμένους στοχαστές οι θρησκευτικές αξίες (που αναφέρονται στο νόημα του κόσμου) και οι οικονομικές αξίες, που ανάγονται στη σφαίρα του ωφελίμου, (Λούβαρη, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. Ε, σελ. 39). Εκτός της διαιρέσεως αυτής, που βασίζεται στην τριμερή διαίρεση της ψυχολογίας, διατυπώθηκαν και συστηματικές διαιρέσεις των αξιών. Οπως του H. Μünsterberg («Philosophie der Werte», 2 1921), ο οποίος αρχικά διακρίνει δύο κατηγορίες: τις ζωικές αξίες και τις πολιτιστικές, και σε κάθε μια από αυτές τέσσερα είδη αξιών: λογικές, αισθητικές, ηθικές, μεταφυσικές. Διάφορες διαιρέσεις έχουν προταθεί από άλλους στοχαστές (Ν. Hartman, Εd. Spranger, Joh. Hessen). Για νεότερες τοποθετήσεις βλ. Ch. Τaliaferro, «Contemporary Philosophy of Religion», Blackwell, ΜaldeΜΑ, Οxford 1998, 190-199, 211-218 κ.ά. H. Putman, «Τhe Collapse of the Fact / Value Dichotomy», Harvard University Press, Cambridge ΜΑ 2002. J. Raz, «Τhe Practice of Value», ClarendoPress, Οxford 2003.

3. Το πρώτο σχέδιο επικυρώνει 8 βασικά σημεία: 1. Την ελευθερία κάθε ανθρωπίνου προσώπου. 2. Την έμφυτη αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων. 3. Τον σεβασμό προς όλα τα όντα, έμβια και μη. 4. Την ανάγκη να υπερβαίνει το άτομο τον εαυτό του και να εναγκαλίζεται ευρύτερα σύνολα: την κοινότητα, το έθνος, την οικουμένη, το σύμπαν. 5. Μια αγάπη επεκτεινόμενη για να περιλάβει τα πάντα. 6. Σεβασμός και ελευθερία για κάθε θρησκεία και πίστη. 7. Διάλογος, αναγκαίος όρος για μια αρμονική ανθρώπινη συνύπαρξη στον πλανήτη. Ακολούθησε μια νεότερη διατύπωση με 10 σημεία, η οποία συντονίζεται με την Οικουμενική Διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του 1948, των Hνωμένων Εθνών. Αναλυτικότερα και κριτική, βλ. S. Κing, «Α Clobal Εthic ithe Light of Comparative Religious Εthics», S.B. Τwiss and B. Grelle, Εxplorations iGlobal Εthics, Westview, Οxford 2000, 118-140.

4. Τo χρέος της δικαιοσύνης τονίζεται επίμονα στην Αγία Γραφή. «Από παντός ρήματος αδίκου αποστήση. ..ου δικαιώσεις τον ασεβή ένεκεν δώρων» [Εξ. 23:6-8· πρβλ. Δευτ. 19:15, Ψαλμ. 57 (58): 2]. Δίκαιος είναι αυτός που ανταποκρίνεται στο θείο θέλημα, στους θείους κανόνες. «Δίκαιος ει, Κύριε, και ευθείαι αι κρίσεις σου, ...η δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εις τον αιώνα και ο νόμος σου αλήθεια», δέεται ο Ψαλμωδός (Ψαλμ. 118, 137, 142). «Δικαιοσύνην μάθετε οι κατοικούντες επί της γης», επιμένει ο Hσαΐας (26:9). Στην Καινή Διαθήκη τίθεται πολύ υψηλότερα το ιδανικό της δικαιοσύνης· «μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην» (Ματθ. 5:6). «Εάν μη περισσεύση υμών η δικαιοσύνη πλείον των γραμματέων και Φαρισαίων, ου μη εισέλθητε εις την βασιλείαν των ουρανών» (Ματθ. 5:20· πρβλ. Εφεσ. 4:24, 6:14, Φιλιπ. 1:11, Α΄ Τιμ. 6:11, Εβρ. 1:9).

5. Στη μνημονευθείσα Διακήρυξη του Κοινοβουλίου των Θρησκειών του Κόσμου προστέθηκε η θέση -όχι χωρίς αντιρρήσεις- ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί την κάθε είδους περιουσία του χωρίς ενδιαφέρον για την ανάγκη της κοινωνίας και ολοκλήρου του πλανήτη. Η περιουσία, μεγάλη ή μικρή, συνεπάγεται ευθύνη - η χρήση της πρέπει συγχρόνως να εξυπηρετεί το κοινό καλό. Ειδικότερα για τη δικαιοσύνη στο Ισλάμ βλ. Μ. Κhadduri, Τhe Ιslamic Conceptioof Justice, JohHopkins University Press, Baltimore - London, 1984.

* Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Αναστάσιος (Γιαννουλάτος) είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

---

Ανθρώπινα δικαιώματα στο Ισλάμ


Υπό Αρχιμ. Γαβριήλ Παπανικολάου


Το Ισλάμ είναι η τελευταία έκφραση της θρησκευτικής τάσης των σημιτικών φυλών και εμπεριέχει πολλά στοιχεία του ιουδαϊσμού και του χριστιανισμού καθώς και των εθνικών παραδόσεων της προϊσλαμικής Αραβίας. Το Ισλάμ ως θρησκεία οριοθετεί όλες τις πτυχές του βίου των πιστών από την ηθική θρησκευτική συμπεριφορά τους έως την κοινωνική αγωγή τους, την ενδυμασία και τις διατροφικές τους συνήθειες. Η ζωή των μουσουλμάνων καθορίζεται από τους εξ αποκαλύψεως κανόνες που προκύπτουν από το Κοράνιο και τη θεόπνευστη ερμηνεία τους κατά την πρακτική εφαρμογή τους, όπως αυτή προσδιορίστηκε από τον Προφήτη Μωάμεθ. Ο ισλαμικός νόμος είναι ουσιαστικά η πρακτική καθημερινή έκφραση της θρησκείας και η σημασία του είναι τεράστια.


Η νομοκανονική διάσταση του Ισλάμ


Το Ισλάμ είναι πολύπλοκη θρησκευτική, πολιτική και πολιτιστική υποδομή και συνιστά μια μορφή πίστης, η αξία της οποίας ως κοινωνικού φαινομένου δεν έχει διερευνηθεί και αποτιμηθεί ακόμη πλήρως. Η νομοκανονική δομή και κυριαρχία του Ισλάμ στηρίζεται στην αντίληψη ότι το Κοράνιο ως θεόπεμπτο δεν επιδέχεται απολύτως καμία τροποποίηση. Το Κοράνιο δεν αποτελεί κωδικοποιημένη νομοθεσία αλλά είναι εξ αποκαλύψεως θεσμοθέτημα και παρόλη τη σχετικοποίηση του κανονιστικού του περιεχομένου επηρεάζει σε μείζονα η ελάσσονα βαθμό και τις σύγχρονες νομοθεσίες. Το περιεχόμενό του είναι συλλογή θρύλων, τελετών και εθίμων της προϊσλαμικής Αραβίας σε συνδυασμό με πολλά στοιχεία από την Αγία Γραφή και τις άλλες θρησκευτικές παραδόσεις της ευρύτερης περιοχής, ενώ το νομοκανονικό του μέρος που μας αφορά άμεσα, είναι επιγραμματικό χωρίς σύστημα και εσωτερική μέθοδο, γεγονός που δικαιολογείται από τον αποσπασματικό τρόπο συλλήψεώς του από τον Μωάμεθ.

Υπάρχουν πολλές αντιφάσεις, επαναλήψεις και δυσνόητα σημεία, ενώ περιορίζεται στη στοιχειώδη οργάνωση του κοινωνικού και πολιτικού βίου των πιστών, καθώς η θεματολογία του είναι σαφώς περιορισμένη και σε καμία περίπτωση δεν καλύπτει όλες τις πιθανές περιπτώσεις. Στο Κοράνιο συμπίπτει η έννοια της ηθικής (ανθρώπινη συνείδηση) και του δικαίου (εξωτερική συμπεριφορά) του ανθρώπου. Και οι δύο έννοιες προέρχονται από τη θεϊκή αποκάλυψη και στοχεύουν στη διαμόρφωση της ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, ενώ προσδιορίζονται και εντάσσονται πλήρως στο νομοκανονικό περιεχόμενο του Κορανίου.


Επειδή το Κοράνιο δεν καλύπτει όλες τις πιθανές περιπτώσεις για τη ρύθμιση του βίου των πιστών σύμφωνα με τον ισλαμικό τρόπο συμπεριφοράς και ταυτόχρονα πολλά σημεία του είναι δυσνόητα, από νωρίς προέκυψε η ανάγκη για περαιτέρω συμπλήρωση η ανάπτυξη των νομοθετικών προβλέψεών του. Συμπληρωματική νομοκανονική πηγή είναι οι ιερές παραδόσεις, τα λογία του Μωάμεθ και αναγνωρίζονται ως απολύτως αναγκαία στοιχεία για τη ρύθμιση της κοινωνικής συμβίωσης. Στην ουσία πρόκειται για την πρακτική εφαρμογή και ανάπτυξη των κορανικών εντολών από τον Μωάμεθ κατά τρόπο ώστε να γίνονται κατανοητές από τους μουσουλμάνους, οι οποίοι από την πρώτη στιγμή αναζητούσαν ένα σαφώς καθορισμένο πλαίσιο ισλαμικής συμπεριφοράς. Οι ρυθμίσεις που επέβαλε ο Μωάμεθ θεωρούνται ως η θεόπνευστη ερμηνεία και η ανάπτυξη της κορανικής αποκάλυψης, οι οποίες καλύπτουν πληθώρα θεμάτων για τα οποία δεν υπάρχει σαφής αναφορά προσέγγισης τους στο Κοράνιο.
Αν και πολλές από τις νομοκανονικές ρυθμίσεις που προκύπτουν από τις δύο παραπάνω πηγές δικαίου έχουν ουσιαστικά ξεπεραστεί η ευρίσκονται σε σιωπηρή αχρησία, εντούτοις το κοινωνικό πλαίσιο που τις εκφράζει επιβιώνει σε σημαντικό βαθμό με συνέπεια να δυσχεραίνεται η αποδοχή και εφαρμογή των «σύγχρονων» νόμων από πολύ μεγάλη μερίδα των μουσουλμάνων πιστών. Διαπιστώνεται δηλαδή μια ουσιαστική αντίδραση από τη μεριά των πιστών ως προς τις αλλαγές που επιθυμεί να εισάγει η να επιβάλλει η επίσημη κρατική εξουσία. Γι’ αυτό το λόγο η αξιολόγηση των ισλαμικών κανόνων στο ευρύτερο πλαίσιο του νομικού συστήματος των ισλαμικών κρατών, κυρίως ως «δικαίωμα στη διαφορά», πρέπει πάντοτε να επιχειρείται με αναγωγή στο γενικότερο κοινωνικό συμφέρον. Ταυτόχρονα η κρατική εξουσία οφείλει πάντοτε να λαμβάνει υπόψη τη θρησκευτική συνείδηση του λαού και να καταβάλλει έντονες προσπάθειες για τον εναρμονισμό των εκάστοτε αλλαγών με τις βασικές παραμέτρους της ισλαμικής πίστης και την αδιαμφισβήτητη ένταξή τους, εντός ενός σαφώς καθορισμένου ισλαμικού πλαισίου αναφοράς. Η παράμετρος αυτή δεν ισχύει στο δυτικό κόσμο από την εποχή της εκκοσμίκευσης και έπειτα.



Ανθρώπινα Δικαιώματα






Η πραγματική διδασκαλία του Ισλάμ σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτή εμπεριέχεται στο Κοράνιο και στη sunna του Προφήτη, στηρίζεται εξ ολοκλήρου στην απόλυτη θεϊκή εξουσία και σε γενικές γραμμές, υπάρχουν αρκετές ομοιότητες με την αντίστοιχη χριστιανική. Οι βασικές αρχές της είναι οι εξής:
Τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Ισλάμ εισάγονται, έχουν την αφετηρία τους και αναφέρονται, όπως και κάθε τι στο Ισλάμ, αποκλειστικά και μόνο στον Αλλάχ. Η τεκμηρίωσή τους στηρίζεται θεολογικά στο μεγαλείο και στη φιλευσπλαχνία Του. Εφόσον ο Αλλάχ είναι ο απόλυτος και μοναδικός κυρίαρχος των ανθρώπων και του σύμπαντος, το έλεός Του παρέχεται εξίσου και απλόχερα σε όλα τα όντα. Προίκισε κατά τη δημιουργία κάθε άνθρωπο με αξία και τιμή και του ενέπνευσε το πνεύμα Του. Απ’ αυτή τη βασική αρχή προκύπτει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν την ίδια θεϊκή ουσία και δεν μπορούν να γίνουν διακρίσεις. Λόγω της απόλυτης κυριαρχίας του Αλλάχ οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν μπορούν να θέσουν τα όρια της ανθρώπινης εξουσίας τους, επειδή κανένα άτομο, ομάδα, έθνος δεν μπορεί να θέσει εαυτόν πάνω από τον Αλλάχ. Αυτός μόνος είναι ο κυρίαρχος και ο νομοθέτης.
Προκύπτει ότι μέσω Αυτού και ανεξάρτητα από κάθε άλλο ανθρώπινο χαρακτηριστικό οι άνθρωποι είναι κατά την ουσία τους ίδιοι και δεν μπορούν να γίνουν διακρίσεις μεταξύ τους λόγω εθνικότητας, χρώματος η φυλής: «...Σας έχουμε πλάσει από έναν (μόνο) άνδρα και μια (μόνο) γυναίκα, και σας κάναμε σε λαούς-Έθνη και Φυλές για ν’ αναγνωρίζει ο ένας τον άλλο (κι όχι να καταφρονεί ο ένας τον άλλο). Βέβαια ο πιο τιμημένος από σας- στα μάτια του Αλλάχ- είναι ο πιο ενάρετος. Και ο Αλλάχ είναι Παντογνώστης και καλά πληροφορημένος», (Κοράνιο, 49:13). Κάθε άνθρωπος συνδέεται γι’ αυτό το λόγο με όλους τους άλλους και συναποτελούν μια αδελφότητα ώστε να υπηρετούν τον Αλλάχ. Η απόλυτη παραδοχή του Ισλάμ για τη μοναδικότητα του Θεού είναι κεντρική και παράγει την έννοια της μοναδικότητας της ανθρωπότητας και επομένως κάθε ανθρώπου ξεχωριστά. Στο Ισλάμ υπάρχουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα για την ανθρωπότητα ως σύνολο, τα οποία πρέπει να διαφυλάσσονται κάτω απ’ όλες τις συνθήκες, ενώ όποιος στρέφεται εναντίον των ανθρώπων θα καταδικάζεται: «...αν κανείς τους σκοτώσει κάποιον- εκτός βέβαια αν πρόκειται για δολοφόνο ή κακοποιό στη γη- θα είναι, σαν να σκοτώνει όλο τον κόσμο: Αν όμως κανείς, σώσει κάποιον θα είναι σαν να σώζει όλον τον κόσμο», Κοράνιο, 5:32. Η ομοιότητα με τη χριστιανική διδασκαλία είναι φανερή. Σχετικά με τις αδύναμες κοινωνικές ομάδες το Κοράνιο δηλώνει ρητώς ότι δεν επιτρέπεται να καταπιέζονται οι γυναίκες, τα παιδιά, οι γέροι, οι άρρωστοι και οι τραυματίες. Η τιμή της γυναίκας ειδικά πρέπει να προστατεύεται σε όλες τις συνθήκες και μάλιστα απαγορεύεται με κάθε μέσο η σεξουαλική καταπίεσή της (Κοράνιο, 17,32). Ο πεινασμένος πρέπει να ταΐζεται και ο γυμνός να ντύνεται κατά τρόπο και νόημα αντίστοιχο με τη χριστιανική παραβολή της Τελικής Κρίσης. Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με την κορανική διδασκαλία επιβάλλεται:
α) Η προστασία της ζωής: «...αν κανείς τους σκοτώσει κάποιον- εκτός βέβαια αν πρόκειται για δολοφόνο η κακοποιό στη γη- θα είναι, σαν να σκοτώνει όλο τον κόσμο: Αν όμως κανείς, σώσει κάποιον θα είναι σαν να σώζει όλον τον κόσμο», (Κοράνιο, 5:32), «Να μην σκοτώνετε τα παιδιά σας με δικαιολογία την φτώχεια- θα σας προμηθεύσουμε ό,τι χρειάζεστε για τη συντήρηση τη δική σας και εκείνων-...Να μην σκοτώνετε τη ψυχή που ο Αλλάχ έχει απαγορέψει, εκτός για δίκαιους λόγους. Μ’ αυτά σας υποχρεώνει ο Αλλάχ», (Κοράνιο, 6:151), «Και να μην αφαιρείτε ζωή- που ο Αλλάχ την έχει κάνει απαραβίαστη...», (Κοράνιο, 17:33).
β) Η προστασία της περιουσίας ειδικά των αδυνάτων: «Να μην πλησιάζετε την περιουσία των ορφανών, εκτός με τους καλούς τρόπους (και για καλούς σκοπούς) μέχρι την ηλικία της ευθύνης και της καλής διοίκησης. Να μετράτε και να ζυγίζετε με δικαιοσύνη. Κανένα δεν επιβαρύνουμε πάνω απ’ ο,τι μπορεί. Κι όταν μιλάτε, να μιλάτε δίκαια... Με αυτά σας υποχρεώνει ο Αλλάχ για να θυμάστε», (Κοράνιο, 6:152).
γ) Η προστασία της τιμής της γυναίκας: «Και να μη πλησιάζετε στη μοιχεία, γιατί είναι αισχρή πράξη και μεγάλη αμαρτωλή, ανοίγοντας το δρόμο (για άλλες ανομίες)», (Κοράνιο, 17:32).
δ) Η προστασία της τιμής: «Ω! Εσείς που πιστεύετε! Ας μην κοροϊδεύεται ένας λαός από έναν άλλο... Κι ούτε γυναίκες, από γυναίκες... Και να μην συκοφαντείτε ο ένας τον άλλο... Πόσο κακό να γίνει ο πιστός διαφθαρμένος όταν συκοφαντεί τον πιστό αδελφό του. Κι όποιοι δεν σταματήσουν και μετανιώσουν, αυτοί είναι πραγματικά οι κακοποιοί που αδικούν... Αποφεύγετε όσο μπορείτε πολλές υποψίες. Γιατί το να υποψιάζεσαι κάποιον σε μερικές περιπτώσεις είναι αμαρτία. Και να μην κατασκοπεύετε κι ούτε να κακολογείτε ο ένας τον άλλο πίσω από την πλάτη του... Φοβηθείτε λοιπόν τον Αλλάχ, γιατί ο Αλλάχ δέχεται τη μετάνοια, και είναι Επιεικής», (Κοράνιο, 49:11-12).
ε) Η προστασία και ασφάλεια της ιδιωτικής ζωής: «Ω! Εσείς που πιστεύετε! Μην μπαίνετε σε σπίτια που δεν είναι σπίτια σας χωρίς να ζητήσετε την άδεια και να χαιρετίσετε τους νοικοκυραίους. Αυτό είναι το καλύτερο για σας, για να σκεφθείτε», (Κοράνιο, 24:27, βλ. και 49:12).
στ) Το δικαίωμα αντίδρασης κατά της τυραννίας: «Ο Αλλάχ δεν αγαπά να διαδίδεται το κακό σε δημόσιες ομιλίες, εκτός απ’ αυτό που του έχει γίνει αδικία. Γιατί ο Αλλάχ είν’ Εκείνος που τα βλέπει κι όλα τ’ ακούει», (Κοράνιο, 4:148).
ζ) Η ελευθερία συνείδησης, πεποίθησης και θρησκείας: «Στη Θρησκεία δεν υπάρχει καταναγκασμός. Διότι η Αλήθεια έχει ξεχωριστεί απ’ την Πλάνη...», (Κοράνιο, 2:256), «Μη βρίζετε εκείνους που επικαλούνται άλλους, αντί του Αλλάχ... Έτσι κάναμε κάθε λαό να γοητεύεται με τις δικές του πράξεις», (Κοράνιο, 6:108), «Και μη φιλονικείτε με τους οπαδούς της Βίβλου, εκτός αν πρόκειται για απλή συζήτηση... Και να τους πείτε: Πιστεύουμε στην Αποκάλυψη που έχει σταλεί σ’ εμάς και σ’ αυτή που έχει σταλεί σ’ εσάς. Ο Θεός μας και ο Θεός σας είναι Ένας. Κι εμείς σ’ Αυτόν έχουμε υποταχθεί», (Κοράνιο, 29:46).
η) Η προστασία από κάθε άδικη σύλληψη και η επιβολή της δικαιοσύνης: «Και καμιά φορτωμένη (ψυχή) δεν θα φορτωθεί το φορτίο (ευθύνης) μιας άλλης, έστω κι αν φορτωμένη βαριά θα φώναζε μιαν άλλη (να σηκώσει) το βάρος της, τίποτε δεν θα φορτωθεί απ’ αυτό (το βάρος) κι αν ήταν ακόμη από τους συγγενείς», (Κοράνιο, 35:18), «Ω! Σεις που πιστεύατε! Να επιμένετε στ’ όνομα του Αλλάχ σα μάρτυρες για τη δικαιοσύνη και ας μην αφήνετε το μίσος των άλλων να σας κάνει να εγκαταλείψετε την δικαιοσύνη. Να είστε δίκαιοι. Η δικαιοσύνη είναι πιο κοντά στην ευσέβεια και να φοβάστε τον Αλλάχ. Γιατί ο Αλλάχ γνωρίζει πάρα πολύ καλά όλα, όσα κάνετε», (Κοράνιο, 5:8), «Ο Αλλάχ σας διατάζει ν’ αποδώσετε ό,τι σας εμπιστεύθηκε, σ’ αυτούς που ανήκει κι όταν δικάζετε ανάμεσα σ’ ανθρώπους, να δικάζετε με δικαιοσύνη. Είν’ εξαιρετική η διδασκαλία που σας έδωσε. Γιατί ο Αλλάχ όλα τ’ ακούει κι όλα τα βλέπει», (Κοράνιο, 4,58), «Ω! Σεις που πιστέψατε! Να σταθείτε σταθερά στο δίκαιο. Η μαρτυρία σας να είναι εντελώς για τον Αλλάχ κι αν πρόκειται, να είναι ενάντια στον εαυτό σας, ή ενάντια στους γονείς και τους συγγενείς σας, είτε είναι πλούσιοι, η φτωχοί. Γιατί ο Αλλάχ είναι πρόθυμος να τους προστατέψει και τους δύο. Να μην παρασύρεστε απ’ τα πάθη της καρδιάς σας, μη τυχόν παρεκτραπείτε. Κι αν διαστρέφετε το δίκαιο, η αρνείστε να το κάνετε, μάθετε, ότι ο Αλλάχ είναι καλά πληροφορημένος για τις πράξεις σας», (Κοράνιο, 4:135).
θ) Δικαίωμα στις βασικές ανάγκες της ζωής: «Και στις περιουσίες τους δίνουν το δικαίωμα του (πτωχού), εκείνου που ζητούσε (ελεημοσύνη), κι εκείνου που ντρέπεται να ζητιανεύει», (Κοράνιο, 51:19).

Όταν μιλάμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Ισλάμ εννοείται ότι αυτά έχουν παραχωρηθεί στον άνθρωπο αποκλειστικά από τον Θεό και όχι από ένα βασιλέα, άλλη εξουσία η νομοθετική ομάδα. Ό,τι προέρχεται από τους ανθρώπους μπορεί εύκολα να καταργηθεί, εφόσον όμως στο Ισλάμ τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν παραχωρηθεί από τον Θεό, τότε προκύπτει ότι καμία κυβέρνηση η ανθρώπινη ομάδα δεν μπορεί να τα παραβιάσει η να τα καταργήσει. Κάθε μουσουλμάνος πιστός ή διοικητής ο οποίος θέλει να είναι πραγματικά μουσουλμάνος οφείλει να τα αποδέχεται, να τα αναγνωρίζει και να τα προστατεύει, αφού αποτελούν το Νόμο του Αλλάχ. Η παράμετρος αυτή είναι τόσο αυστηρή και επιτακτική, ώστε εάν ο ηγέτης δεν τα εφαρμόζει, τότε σύμφωνα με το Κοράνιο θεωρείται ως κατ’ εξοχήν άπιστος και παράνομος: «Εμείς ήμασταν που αποκαλύψαμε τον Νόμο, που σ’ αυτόν υπάρχει η καθοδήγηση και το φως... Και μην φοβάστε τους ανθρώπους, αλλά να φοβάστε Εμένα, και μην αγοράζετε τις Εντολές Μου με μικρή τιμή. Κι όποιος δεν δικάσει, με βάση τα όσα αποκαλύφθηκαν απ’ τον Αλλάχ, αυτοί είναι οι άπιστοι», (Κοράνιο, 5:44), «...Και όποιος δεν δικάζει, με βάση τα όσα αποκαλύφθηκαν απ’ τον Αλλάχ, αυτοί τότε είναι άδικοι (και παράνομοι)», (Κοράνιο, 5:45) και «Κι άφησε το Λαό του Ευαγγελίου, να δικάζει, να κρίνει σύμφωνα με όσα αποκαλύφθηκαν σ’ αυτό, απ’ τον Αλλάχ. Κι όποιος δεν δικάσει με βάση τα όσα απεκαλύφθησαν απ’ τον Αλλάχ, αυτοί είναι οι παράνομοι» (Κοράνιο, 5:47).

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η ισλαμική διδασκαλία για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πλήρης και ικανοποιητική, ενώ σε πολλά σημεία ομοιάζει με την αντίστοιχη χριστιανική. Παρ’ όλα αυτά όμως διαπιστώνεται σαφής καταπάτησή τους από πολλές ισλαμικές κυβερνήσεις σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Οι εκθέσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα των διεθνών οργανώσεων αποδεικνύουν ότι η σχετική ισλαμική διδασκαλία δεν εφαρμόζεται και μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι κατάφορες. Ιδιαίτερα προβληματική εμφανίζεται η θέση της γυναίκας, η οποία ακόμη και σήμερα δεν απολαμβάνει την προστασία, την τιμή και την αναγνώριση που το ίδιο το Κοράνιο επιβάλλει. Εντούτοις σε αρκετές ισλαμικές κοινωνίες έχει σημειωθεί αξιόλογη πρόοδος ως προς αυτό το θέμα και οι γυναίκες κατακτούν σπουδαίες επαγγελματικές θέσεις και αναπτύσσουν δημόσιο λόγο.



Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαχωρίζουμε στις ισλαμικές κοινωνίες-κράτη την κατάσταση που επικρατεί στις μεγαλουπόλεις και στις επαρχίες. Στις πόλεις η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική, λόγω κυρίως της επίδρασης από τον δυτικό κόσμο, ενώ στις επαρχίες τα πράγματα δείχνουν να ακολουθούν άλλη πορεία, σαφώς αρνητική. Οπωσδήποτε δεν πρέπει να λησμονούμε την κορανική διδασκαλία που αποτελεί και την πεμπτουσία της θρησκείας του Ισλάμ, αλλά και την βάση κάθε διαλόγου με τους μουσουλμάνους. Οι κυβερνήσεις που δεν αναγνωρίζουν ή ουσιαστικά παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στρέφονται κατά της ίδιας της θρησκείας τους σε βαθμό τέτοιο, ώστε να χαρακτηρίζονται μετ’ επιτάσεως ως άπιστοι και παράνομοι.




Η Μουσουλμανική Μειονότητα της Ελλάδας



Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο μεγάλες ομάδες μουσουλμάνων.






α) Η μία ομάδα αποτελείται από οικονομικούς μετανάστες, οι οποίοι είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα και εγκαταβιώνουν στα μεγάλα αστικά κέντρα, κυρίως δε της Αττικής. Η ομάδα αυτή ακόμη ασχολείται με την ικανοποίηση των βασικών βιοποριστικών αναγκών της, είναι κοινωνικά ανοργάνωτη και δεν εκφράζει δημόσιο λόγο. Τα χαρακτηριστικά της είναι ιδιαίτερα δυναμικά, ο αριθμός των μελών της είναι μεγάλος και θα μας απασχολήσει στο προσεχές μέλλον, όταν τα μέλη της θα έχουν βελτιώσει τις βιοποριστικές τους συνθήκες και θα μπορούν να συνταχθούν σε οργανωμένο κοινωνικό-θρησκευτικό σύνολο, που ασφαλώς θα διεκδικήσει περισσότερα δικαιώματα μέσα στην ελληνική κοινωνία. Η αλλαγή αυτή προσδιορίζεται χρονικά κατά την εποχή που πολλοί από τους απογόνους τους δεύτερης, τρίτης και τέταρτης γενιάς θα έχουν αφομοιωθεί πλήρως από την ελληνική κοινωνία, όπως συνέβη με τους Έλληνες οικονομικούς μετανάστες των δεκαετιών ’40 και ’50 στην Αμερική και Ευρώπη, θα έχουν μορφωθεί σε ελληνικά Πανεπιστήμια, θα ασκούν μη χειρωνακτικά επαγγέλματα και θα έχουν βελτιώσει αισθητά την οικονομική τους κατάσταση.

Εκείνη την περίοδο η θρησκεία τους θα λειτουργήσει ως το συνεκτικό στοιχείο που θα τους αυτοπροσδιορίζει και ταυτόχρονα θα τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους συμπολίτες τους, οπότε και θα καταβάλλουν σύντονες προσπάθειες για τη διασφάλιση περισσότερων σχετικών δικαιωμάτων, ενεργού ρόλου και δημόσιου λόγου. Καθοριστικής σημασίας παράγοντας στην περίπτωση αυτή θα είναι οι μεταξύ τους έντονες πολλές φορές θρησκευτικές διαφορές και αντιγνωμίες, καθώς και οι διαφορετικές χώρες προέλευσής τους. Οι παράμετροι αυτές ενδεχομένως θα τους οδηγήσουν σε πολυδιάσπαση και ίσως προκαλέσουν εσωτερικές τριβές.

β) Η δεύτερη μεγάλη ομάδα μουσουλμάνων που υπάρχει στην Ελλάδα είναι οι μουσουλμάνοι της Θράκης. Η ομάδα αυτή εμφανίζει τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά από την πρώτη, είναι οργανωμένη και πλήρως ενταγμένη στην ελληνική πραγματικότητα και δεν έχει άμεσους δίαυλους επικοινωνίας με την πρώτη.

Η νομική υπόσταση των μουσουλμάνων της Θράκης αναγνωρίζεται από τη Συνθήκη της Λοζάννης (άρθρα 37-45). Επίσης στο ίδιο πλαίσιο αναφοράς μπορούν να ενταχθούν και οι γενικότερες ρυθμίσεις του Ελληνικού Συντάγματος για το σεβασμό και την προστασία του ανθρώπου (άρθρο 2 §1) και για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του (άρθρο 5 §1), ιδιαίτερα όμως το άρθρο 13 είναι εκείνο που αφορά άμεσα το θέμα, καθώς κατοχυρώνει τις ιδιαιτερότητες κυρίως των θρησκευτικών μειονοτήτων. Γενικότερα το ερμηνευτικό πλαίσιο του Συντάγματος 1975/86 σχετικοποίησε βαθμιαία την προνομιακή θέση της επικρατούσας θρησκείας ως προς τις άλλες γνωστές θρησκείες με την παροχή ευρύτερων περιθωρίων στα μέλη των θρησκευτικών μειονοτήτων, ούτως ώστε να καλλιεργήσουν τις ιδιαιτερότητές τους. Όσον αφορά τους μουσουλμάνους στις διατάξεις αυτές εντάσσονται και οι ειδικότερες νομοθετικές ρυθμίσεις για την αυτοδιαμόρφωση των ατομικών και συλλογικών τους εκδηλώσεων σύμφωνα με τις αρχές του δόγματός τους.

Η ελευθερία έκφρασης των θρησκευτικών πεποιθήσεών τους δεν αντιμετώπισε κανενός είδους, περιορισμούς στην Ελλάδα, καθώς ανέκαθεν υπήρξε ελεύθερη, η εκδήλωση του θρησκευτικού τους συναισθήματος και των πρακτικών εκδηλώσεών του. Η Τουρκία κατέβαλε σύντονες προσπάθειες, ώστε να προβάλλει υποτιθέμενες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της μειονότητας κυρίως όσον αφορά τη θρησκευτική της ελευθερία και προτάσσοντας έντονα την ανωτερότητα η μάλλον καλύτερα την ελαστικότητα και την ανεξίθρησκη θέση του κεμαλισμού. Για να επιτύχει τον στόχο της στηρίχτηκε στις γλωσσικές, πολιτιστικές και εθνολογικές ιδιαιτερότητες των ποικίλων φύλων που συνθέτουν τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης προς τουρκογενείς πληθυσμούς. Ο τελικός στόχος της Τουρκίας υπήρξε και παραμένει η καλλιέργεια κλίματος αλυτρωτισμού που κυρίως στηρίζεται στην κατάφορη παραβίαση των θρησκευτικών δικαιωμάτων της μειονότητας.






Η αντίδραση από την ελληνική πλευρά θα πρέπει να στοχεύει στην ενεργή ενσωμάτωση της μουσουλμανικής μειονότητας στο κοινωνικό σύνολο και στην αναπροσαρμογή η στην επανερμηνεία των σχετικών διατάξεων της Συνθήκης της Λοζάννης υπό το πρίσμα της σύγχρονης πραγματικότητας και των ιστορικών, πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών που έχουν συντελεστεί, τόσο παγκοσμίως όσο και στην ελληνική πραγματικότητα.


Ενδεικτική Βιβλιογραφία






Σ.Μηναίδη, Η Θρησκευτική Ελευθερία των Μουσουλμάνων στην Ελληνική Έννομη Τάξη, http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Minaides/30.htm
Γρ.Ζιάκα, Ιστορία των θρησκευμάτων, τομ. Β', Το Ισλάμ, Θεσσαλονίκη 1981.
Α. Οικονομίδη, Πόλεμος και ειρήνη στο Ισλάμ, Θεσσαλονίκη 1980
Π. Βατικιώτη, Το Ισλάμ και η εξουσία. Μια εναλλακτική μουσουλμανική ερμηνεία. "Επίκεντρα" Μαρτ.-Απρίλ. (1980)
Το ιερό Κοράνιο, (μετ. Τ. Λάτση), Αθήνα, Εγίρα 1398 (1978).
R. Paret, Grengen der Koranforschung, 1950.
Γρ.Ζιάκα, Πίστις, ελπίς και σωτηρία κατά το Ισλάμ, Θεσσαλονίκη 1978.
Σ. Βρέλλη, Συγκριτικό Δίκαιο, Αθήνα-Κομοτηνή 1988.
Ν. Τορνάουφ, Μουσουλμανικόν Δίκαιον, (μετ. στη γαλλική Μ. Εσβάχ, μεταγλώτ. στην ελληνική Ν. Σακόπουλου), τομ. Α', Σμύρνη 1871.
Γ. Πατέλου, Πολιτική Ιστορία του Ισλαμικού χώρου (7ος-8ος αιών), Αθήναι 1987.
Μ. Bravmann, Τhe spiritual background οf early Islam in ancient arab concepts, 1972.
Μ. Κhadduri, War and peace in the law of Islam, 1955.
Α. Καλλικλή, Το Οθωμανικών Δίκαιον εν Ελλάδι, Αθήναι 1931.
Α. Γιαννουλάτου, Ισλάμ, Αθήναι 1975.
D. Μargoliouth, Early development of Ιslam, 1954.
Φ. Φραντζεσκάκη-Δ. Ευρυγένη-Σ. Συμεωνίδη, Συγκριτικό Δίκαιο, Θεσσαλονίκη 1978.
Π. Στάγκου, Οι πολιτικοκοινωνικές διαστάσεις του ισλαμικού φαινομένου, "Οικονομία-Κοινωνία", Ιούν.-Ιούλ. (1980).


Πηγή:http://oodegr.co/oode/islam/dikaiwmata1.htm